Elkarrekin lan egiten duen emakume-taldea

FABRIKAKO langileen kopurua aldakorra izan zen, garaiareneta mekanizazio-mailaren arabera. Goreneko sasoia aurreko mendeko hogeikohamarkadan bizi izan zuen, 1.000 langile ingururekin, gehienak emakumeak.Produkzioprozesuetan makinak sartzen hasi ziren heinean, gizonek hartu zituztengoi-mailako lanpostuak. Genero-bereizkeria nabaria zen: soldaten arteko aldea,tailerretan erretzeko mugak, laneko lehen urtean ezkontzea edo haurdun geratzeagalarazten zuten klausulak kontratuetan... Horrez gain, hain agerikoak ez zirenindarkeria-ekintzak jasan behar izaten zuten, hala nola begirada eta komentariomatxistak, besteak beste. Kontakizunarekin batera, omenaldi txiki bat egin zaioFancisca García la Paqui Tabacalerako artxibozainari; izan ere, gutxietsia izanzen, neurri handi batean emakumea izateagatik. Hark materiala hautatzeko,agiriak aztertzeko eta informazioa gordetzeko zeukan moduak lotura zuzena dugurearekin; hau da, ez dugu begirada objektibo eta finko bat eman nahi, irekia,zeharkakoa eta testuinguruan kokatua baizik.